Kto decyduje, że „brzydki budynek” może zostać ikoną miasta?

Gdy myślimy o architekturze, często przychodzi nam na myśl obraz pięknych, harmonijnych budowli, które zachwycają proporcjami, detalem i wyczuciem formy. Jednak historia pokazuje, że wiele budynków, które dziś są ikonami miast, w momencie powstania budziło kontrowersje, a nawet było uznawane za „brzydkie”.

Od wieżowca Montparnasse w Paryżu, przez brutalistyczne bloki w Londynie, po Pałac Kultury i Nauki w Warszawie – świat pełen jest przykładów architektury, która z czasem zyskała status symbolu, mimo że początkowo była krytykowana. Kto decyduje, że taki budynek może stać się ikoną? Jakie mechanizmy sprawiają, że to, co kiedyś było niechciane, staje się symbolem miasta?

1. Czas leczy architektoniczne rany – zmieniające się gusta i trendy

To, co w jednej epoce wydaje się szokujące, w innej może być uznane za dzieło sztuki. W architekturze, podobnie jak w modzie czy sztuce, gusta zmieniają się wraz z pokoleniami.

Przykłady zmieniających się gustów

• Wieża Eiffla (Paryż) – dziś jedna z najbardziej rozpoznawalnych konstrukcji na świecie, w chwili powstania była nazywana „metalowym potworem” i „bezużytecznym szkieletem”. Paryscy artyści i intelektualiści, w tym Guy de Maupassant, otwarcie krytykowali projekt.

• Pałac Kultury i Nauki (Warszawa) – symbol PRL-u, przez lata uznawany za relikt epoki komunizmu, dziś jest jedną z najważniejszych atrakcji turystycznych miasta i miejscem licznych wydarzeń kulturalnych.

• Brutalistyczne bloki (Londyn) – budynki takie jak Barbican Estate były kiedyś uznawane za zimne, przytłaczające i pozbawione ludzkiego wymiaru. Dziś są ikonami architektury brutalistycznej i miejscem zamieszkania londyńskiej elity artystycznej.

Zmieniające się gusta społeczne sprawiają, że to, co kiedyś było wyśmiewane, może stać się przedmiotem kultu – podobnie jak moda na retro czy powrót do stylistyki lat 80. w muzyce i designie.

2. Historia budynku – od wstydu do symbolu miasta

Wiele budynków staje się ikonami nie tylko dzięki swojej formie, ale także przez historię, która je otacza. Architektura często staje się symbolem przetrwania, zmian społecznych lub politycznych, co dodaje jej znaczenia.

Przykłady budynków, które „dojrzały” do bycia ikonami

• Berliński Reichstag – zniszczony podczas II wojny światowej, przez dekady zapomniany, dziś symbol zjednoczenia Niemiec po przebudowie przez Normana Fostera.

• Centrala Telefoniczna w Nowym Jorku – kiedyś uważana za monolit bez wyrazu, dziś jest symbolem industrialnej potęgi miasta.

• Muzeum Guggenheima w Bilbao – projekt Franka Gehry’ego był krytykowany za „nadmierną ekstrawagancję”, ale dziś jest symbolem odrodzenia Bilbao jako miasta kultury.

W Warszawie podobną rolę pełnią budynki takie jak Pałac Kultury, ale także zrewitalizowane kamienice na Pradze czy modernistyczne bloki z czasów PRL.

3. Media, kultura i popkultura – kto kształtuje ikony?

To, czy budynek stanie się ikoną, często zależy od tego, jak jest przedstawiany w mediach i popkulturze. Serial, film, książka czy nawet memy mogą przyczynić się do zmiany postrzegania danego obiektu.

Przykłady wpływu mediów i kultury:

• Empire State Building (Nowy Jork) – stał się globalną ikoną po sukcesie filmu „King Kong” (1933), w którym gigantyczna małpa wspina się na jego szczyt.

• Millennium Dome (Londyn) – początkowo uznawany za niewypał finansowy, dziś – po przebudowie na O2 Arena – jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych obiektów koncertowych świata.

• Centrala Telefoniczna w Nowym Jorku – stała się „ikoną” brutalizmu dzięki popularności wśród fotografów i artystów.

W Warszawie podobną rolę odgrywa Pałac Kultury i Nauki, który pojawił się w setkach filmów, seriali i teledysków, stając się nieodłącznym elementem miejskiego krajobrazu.

4. Akceptacja mieszkańców – budynki, które stają się częścią tożsamości miasta

Żaden budynek nie stanie się ikoną bez akceptacji lokalnej społeczności. Czasem wystarczy, że budynek stanie się punktem orientacyjnym lub miejscem spotkań, by zyskał status symbolu.

Przykłady budynków, które zyskały dzięki mieszkańcom:

• Pomnik Chrystusa Odkupiciela (Rio de Janeiro) – początkowo krytykowany za monumentalizm, dziś uważany za jeden z najważniejszych symboli Brazylii.

• Wrocławski „Manhattan” – bloki projektu Jadwigi Grabowskiej-Hawrylak, kiedyś uznawane za zbyt surowe, dziś uznawane za jedne z najbardziej ikonicznych budynków w Polsce.

• Bloki z wielkiej płyty – choć przez dekady uznawane za symbole szarości PRL-u, dziś wracają do łask jako świadectwo historii i autentycznego miejskiego krajobrazu.

W Warszawie podobną transformację przeszedł Plac Defilad, który po latach zaniedbania zyskał nowe życie dzięki licznym wydarzeniom kulturalnym.

5. Architekci i projektanci – twórcy ikon

Często to właśnie nazwisko architekta lub projektanta sprawia, że budynek staje się ikoną. Projekty autorstwa takich gwiazd jak Zaha Hadid, Norman Foster, Frank Gehry czy Renzo Piano niemal automatycznie zyskują status symbolu – niezależnie od tego, jak są odbierane w momencie powstania.

Przykłady „ikonicznych” architektów:

• Frank Gehry – Guggenheim Museum w Bilbao, Walt Disney Concert Hall w Los Angeles, Lou Ruvo Center w Las Vegas,

• Zaha Hadid – London Aquatics Centre, Heydar Aliyev Center w Baku, MAXXI w Rzymie,

• Bjarke Ingels – 8 House w Kopenhadze, Vancouver House, Copenhill w Kopenhadze.

W Warszawie podobną rolę odgrywają projekty takie jak Złota 44 Daniela Libeskinda czy nowoczesne budynki na Placu Europejskim.

Kto decyduje o architektonicznych ikonach?

Decyzja o tym, czy budynek staje się ikoną, to proces, który angażuje wielu aktorów – od architektów i projektantów, przez lokalne władze, po mieszkańców i media. W gruncie rzeczy to właśnie czas, historia i kultura decydują o tym, które budynki stają się nieodłącznym elementem miejskiego krajobrazu, a które popadają w zapomnienie.

Czy w przyszłości zobaczymy kolejne „brzydkie” budynki, które staną się ikonami miast? Z pewnością – bo to, co dziś wydaje się kontrowersyjne, jutro może stać się symbolem nowoczesności i odwagi architektonicznej.